سوئیفت به‌عنوان یک شبکه پرداخت جهانی، بیش از ۱۱‌هزار مؤسسه مالی و بانکی در بیش از ۲۰۰ کشور جهان را به هم متصل کرده و سالانه بیش از ۵میلیارد پیام مالی را مدیریت می‌کند. این سامانه از پرداخت‌های مرزی سریع و ایمن پشتیبانی می‌کند و سازوکار اصلی برای تأمین مالی تجارت بین‌المللی محسوب می‌شود.تحریم‌های شدید غرب که عملاً تسویه‌حساب تجاری دو کشور ایران و روسیه با دنیا را از طریق سوئیفت غیرممکن کرده، سبب شده تا موضوع استفاده از ارزهای ملی و نظام تراکنش مالی خارج از سوئیفت، به یکی از محورهای مهم رایزنی مقام‌های اقتصادی کشورمان با روسیه در ماه‌های اخیر بدل شود.

سپام ایران در کنار شبه‌سوئیفت روسی
اکنون ایران برای جایگزینی سوئیفت، از سامانه‌ پیام‌رسان بین‌بانکی بومی سپام (SEPAM) که کارکردی شبیه سوئیفت دارد استفاده می‌کند و روسیه نیز پیام‌رسان‌های بومی (SPFS) را دارد که می‌تواند مبنایی برای همکاری بانکی بین دو کشور باشد .حالا قرار است ایران و روسیه از این سامانه‌های مبادلات مالی به جای سوئیفت بهره ببرند، سامانه‌های ویژه‌ای که مشابه سوئیفت عمل کرده و بدون محدودیت‌های خاص آن خواهد بود. اکنون روند اتصال سامانه‌های بانکی ایرانی به سامانه‌های روسی در حال پیگیری است. پیش از این، در تیرماه نماد معاملاتی روبل در بازار متشکل ارزی بازگشایی شده بود.
پس از اتصال سپام به شبکه پیام‌رسانی بانکی روسیه SPFS، می‌توان انتظار داشت که پروژه چندین ساله و معطل اتصال شبکه شتاب ایران به شبکه میر روسیه نیز عاقبت به سرانجام برسد. این اقدام‌ها در راستای تحقق تفاهم‌نامه ۴۰میلیارد دلاری ایران و روسیه در دستور کار قرار گرفته است.

انتظار ارتقای مبادلات مالی با سامانه شبه‌سوئیفت
براساس گزارش سازمان توسعه تجارت ایران، حجم مبادلات تجارت غیرنفتی ایران و روسیه در ۱۲ سال اخیر همواره حدود یک میلیارد دلار بوده ولی در سال گذشته با افزایش ۸۰درصدی به حدود ۴میلیارد دلار رسید که در طول تاریخ تجاری دو کشور بی‌سابقه است. انتظار می‌رود با تفاهم‌های صورت گرفته و اجرایی شدن سامانه شبه‌سوئیفت در روابط پولی و بانکی دو کشور، این رقم به زودی به بیش از ۱۰ میلیارد دلار ارتقا یابد.
با وجود امیدواری‌ها به دور زدن تحریم‌ها و ارتقای سطح تعاملات، به چه میزان می‌توان به عملیاتی شدن این موضوع امیدوار بود. کارشناسان در گفت‌وگو با قدس به این پرسش پاسخ دادند.

شبه سوئیفت، راهی آزموده توسط چین و روسیه
محسن بخشی، تحلیلگر اقتصادی در گفت‌وگو با قدس با اشاره به اینکه شدیدترین مجازات‌های در نظر گرفته شده در بسته تحریمی غرب علیه کشورها ازجمله ایران، قطع ارتباط نظام بانکی آن‌ها با شبکه جهانی سوئیفت است، می‌گوید: با مشاهده این رفتار تحریمی از سوی غرب، کشورهایی مثل چین و روسیه برای پیشگیری از تبعات قطع دسترسی‌های خویش به سوئیفت، درصدد جایگزینی برای این سامانه پیام‌رسان مالی برآمدند.به گفته بخشی، استفاده از شبکه مالی شبه‌سوئیفت پیش از این توسط مسکو و پکن هم انجام شده است. این دو کشور با کنار گذاشتن سوئیفت در مبادلات تجاری خود، از نظامات پرداخت و تسویه ملی شامل SPFS و CIPSاستفاده می‌کنند. بانک مرکزی کشورمان نیز در همین راستا سپام را به عنوان جایگزین سوئیفت طراحی و عملیاتی کرده است. سپام به‌عنوان پیام‌رسانی بانکی و یک زیرساخت حیاتی، تبادلات ارزی و بین‌بانکی را مدیریت می‌کند و با دستورالعمل سوئیفت تطابق دارد.

اقبال کشورها به عضویت در شبکه‌های رقیب سوئیفت
بر اساس آنچه بخشی می‌گوید: روسیه و چین توانستند شبکه‌های پیام‌رسان مالی خویش را به کشورهای دیگر معرفی کنند و آن را توسعه دهند. چین موفق‌ترین مدل در توسعه شبکه مالی بومی خویش بوده است. گفته می‌شود چین سالانه با ۴هزارو۵۰۰ میلیارد دلار گردش تجارت جهانی، بیش از ۱۰درصد اقتصاد دنیا را در دست دارد، ازاین‌رو حیطه ارتباطات بانکی این کشور در کل دنیا بسیار گسترده بوده و ۹۶ کشور و نهاد بین‌المللی را در برگرفته است. حدود ۴۰ تا ۵۰ کشور نیز با پیام‌رسان مالی روس‌ها کار می‌کنند و عضو آن هستند.
به همین دلیل به‌نظر می‌رسد قطع دسترسی کشورهایی مثل چین و روسیه به سوئیفت، می‌تواند نتیجه معکوس داشته باشد، زیرا عملاً بسیاری از کشورها مجبور خواهند شد از رقبای سوئیفت یعنی SPFS یا CIPS، برای ادامه تجارت با روسیه استفاده کنند.

قد کشیدن ارزهای ملی در برابر سلطه دلار
بخشی با اشاره به استفاده از دو ابزار پیمان‌های پولی برای رفع محدودیت مبادلات ارزی بر پایه دلار و شبه‌سوئیفت برای ادامه تعاملات جهانی می افزاید: ایران و کشورهای دیگر برای مقابله با تحریم‌ها به جای سوئیفت از سامانه شبه‌سوئیفت بهره گرفته و محدود شدن دسترسی به شبکه مالی جهانی تحت سلطه دلار را نیز با پیمان‌های مالی دوجانبه و بر پایه ارزهای ملی خویش خنثی می‌کنند.
این تحلیلگر اقتصادی می‌افزاید: در سال‌های اخیر و با اعمال تحریم‌های آمریکا بر کشورهای دیگر بر پایه سلطه دلار، کشورهای زیادی به سمت تجارت با ارزهای محلی خود و استفاده از پیمان‌های پولی روی آورده‌اند. چین نخستین کشوری بود که از ارز ملی خود یعنی یوآن در تجارت با دیگر کشورها استفاده کرد. در کشور ما هم انعقاد پیمان‌های دوجانبه مالی، با هدف تسهیل‌ صادرات، واردات، تسریع در ارائه خدمات بانکی و برداشتن موانع انتقالات ارزی، کاهش هزینه انتقال ارز در روابط تجاری و...با دیگر کشورها دنبال می‌شود.

ریسک‌های اقتصادی در کمین پیمان‌های پولی
بخشی با اشاره به ضرورت وجود رابطه سیاسی مناسب میان دو کشور و هم‌ترازی کلان اقتصادی طرفین در پیمان‌های پولی، یکی از موانع پیشبرد توافق‌های دوجانبه را کاهش ارزش پول ملی ذکر کرده و تأکید می‌کند: ریال ما آنچنان پول قوی‌ای نیست که کشور مقابل به آن اتکا کند. ما باید سعی کنیم ریسک هایی که در این حوزه وجود دارد را بپوشانیم و لازم است متولی پولی برای ثبات ارزش ریال برنامه‌ریزی کند. در این مبادلات مالی تراز تجاری دو کشور مبدأ و مقصد باید همواره حفظ شده و واردات و صادرات دو طرفه باشد در غیر این صورت این پیمان‌ها به سرانجام نخواهند نرسید. از منظر هم‌ترازی در شاخص‌های اقتصادی و وجود روابط سیاسی پایدار، کشورهایی مثل روسیه، چین، ترکیه، پاکستان، عمان و.. برای انعقاد پیمان پولی با ایران ویژگی‌های لازم را دارند.
براساس آنچه پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی گفته است: انعقاد پیمان‌های پولی با سایر کشورهای تحریم‌شده، استفاده از کانال‌های جایگزین پرداخت و نقل‌وانتقال پول، تأسیس بانک چندملیتی بین کشورهای منطقه، برابرسازی پول‌های ملی با واحدهای پولی شاخص یا دارایی‌های ثابت و ارتقای استانداردهای نظام بانکی کشور می‌تواند ازجمله مهم‌ترین پیشنهادهای ارائه‌شده برای رفع چالش‌های موجود به شمار رود.

سوئیفت روسی راهی برای ادامه تجارت ایران
دکتر حجت‌الله فرزانی، کارشناس حوزه پولی و بانکی نیز پیشتر در گفت‌وگو با قدس با اشاره به محدودیت دسترسی بانک‌های ایرانی به سامانه پیام‌رسان مالی سوئیفت گفته بود: ایران در نظر دارد از راه‌های جایگزین، تعامل بانک‌های ایرانی با نظام مالی جهانی را برقرار کند. یکی از راه‌های افزایش مراودات مالی، گسترش همکاری با بانک‌های کشورهایی است که در زمان تحریم‌ها، تعاملات با آن‌ها در حال افزایش بوده که روسیه یکی از این کشورها به شمار می‌رود. بر این اساس قرار است نظام بانکی ایرانی به شبکه پیام‌رسان مالی روسیه که به سوئیفت روسی معروف است، متصل شود.
فرزانی با اشاره به شکل‌دهی یک شبکه مالی به موازات سوئیفت و مبتنی بر ارزهای ملی دو کشور می‌گوید: کشورهای غربی دسترسی ایران و روسیه را به منابع ارزی محدود کرده‌اند و استفاده از ارزهای محلی یکی از راهکارهای دور زدن تحریم‌هاست. ولی ارزهایی که در پیمان دوجانبه استفاده می‌شوند باید پشتوانه داشته باشند و کاهش ارزش پول ملی روی آن‌ها اثرگذار نباشد، چراکه تمایل به استفاده از ارزهای دو کشور را کم می‌کند.

خبرنگار: زهرا طوسی